ΚΑΣΤΟΡΙΑ - Στους ρυθμούς της λίμνης

Στο τελευταίο σύνορο της Ελλάδας, ανάμεσα στο Βίτσι και στον Γράμμο, σε ένα τοπίο που φαίνεται να έχει παγώσει στον χρόνο, η Καστοριά στέκεται αγέρωχη, αλλά όχι ψυχρή. Το υδάτινο στοιχείο πρωταγωνιστεί και παρασέρνει στους δικούς του ήρεμους ρυθμούς τους καλοσυνάτους κατοίκους της.

Απόλυτη ησυχία. Ενα λεπτό στρώμα πάγου στη λίμνη, το πέταγμα των γλάρων και το θρόισμα από τις καλαμιές. «Σπάνια παγώνει», εξηγεί ο Γιάννης Χρήστου, «αλλά ορισμένες φορές, μπορεί να κρατήσει και δυόμισι μήνες». Γεννημένος στην Καστοριά όπως και η Χριστίνα Γιαζιτζίδου, πρωταθλητές της Εθνικής Ομάδας Κωπηλασίας, ετοιμάζονται για τους Ολυμπιακούς του Λονδίνου περνώντας το μεγαλύτερο μέρος της προπόνησης στην πόλη αφού η λίμνη είναι ιδανική.

Ολυμπιάδα. Χριστίνα Γιαζιτζίδου και Γιάννης Χρήστου, πρωταθλητές κωπηλασίας, Καστοριανοί και οι δυο.

«Πάντα ήρεμη και με μεγάλες αποστάσεις που μας επιτρέπουν να διασχίζουμε από το ένα άκρο στο άλλο χωρίς διακοπή», ομολογεί η Χριστίνα. Και παρόλο που δεν αγωνίζονται με τα χρώματα του Ναυτικού Ομίλου Καστοριάς μετρούν τις μέρες αντίστροφα μέχρι να επιστρέψουν. «Σκέφτομαι συχνά όταν κρεμάσω τα παπούτσια μου να βοηθήσω τον αδελφό μου Χρήστο -πρωταθλητής και ο ίδιος και προπονητής της ομάδας της πόλης- να αναγεννηθεί ο Ομιλος».
Η χαμένη δόξα της γούνας
Και η αλήθεια είναι ότι για τους Καστοριανούς δύο είναι τα σημεία αναφοράς: η λίμνη και η γούνα. Με μια παράδοση που επιστρέφει στα προϊστορικά χρόνια -ο οικισμός του Δισπηλιού είναι ένας από τους αρχαιότερους λιμναίους σωζόμενους στην Ευρώπη- έχουν μια ιδιαίτερη περηφάνια για τον τόπο τους. Ενώ όσοι φεύγουν έχουν τη σκέψη της επιστροφής.
«Στην Καστοριά πρώτα γεννιέσαι γουναράς και μετά γιατρός, αρχιτέκτονας, φούρναρης», υποστηρίζει ο Αργυράκης Παύλου. Από τους λιγοστούς που διατηρούν με ευλάβεια την παρακαταθήκη της πόλης, δεινός ποδοσφαιριστής -η ομάδα της Καστοριάς πήρε το Κύπελλο Ελλάδας το 1980-και γουναράς στο επάγγελμα, έμαθε την τέχνη από παππού προς παππού μεταφέροντας όλη τη σοφία μιας ιδιαίτερης μαστοριάς που έκανε τους Καστοριανούς διάσημους από την Αυστρία μέχρι τα Ουράλια: «Αυτή ήταν, άλλωστε», συνεχίζει, «και η κύρια πηγή πλούτου της πόλης που για πολλά χρόνια φημιζόταν σαν το Παρίσι των Βαλκανίων».

Προϊστορία. Αναπαράσταση του προϊστορικού οικισμού του Δισπηλιού (5500 π.Χ.).

Η πόλη ήταν ενα σταυροδρόμι πολιτισμών και ανθρώπων, από την αρχαιότητα και κατόπιν στα βυζαντινά χρόνια αλλά στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα, του Παύλου Μελά και του Ιωνα Δραγούμη. Το ότι ήταν ένα από τα πιο φημισμένα εμπορικά κέντρα για πάνω από δέκα αιώνες αποδεικνύεται και από τα αρχοντικά της περίφημης συνοικίας του Ντολτσό. «Τα τελευταία χρόνια», εξηγεί ο κ. Παύλου, «γίνεται προσπάθεια να αναβιώσει η τέχνη. Οι γούνες δεν μπορούν να ζήσουν πια την πόλη -ο ίδιος τα έχει εγκαταλείψει από καιρό- αλλά υπάρχει έντονο ενδιαφέρον από τον Βορρά αναγνωρίζοντας μια παράδοση που δεν συναντά κάποιος εύκολα». Και η αλήθεια είναι ότι όταν έκλεισαν τα περισσότερα εργαστήρια γουναράδων, ένα μεγάλο τμήμα αναγκάστηκε να αναζητήσει αλλού προοπτική.
«Οι Καστοριανοί βρίσκονται σε κάθε γωνιά της γης: Γερμανία, Αμερική, Καναδά, Αυστραλία». Πριν μερικά χρόνια, μάλιστα, συνέλεξε όλους τους συλλόγους συμπολιτών του ανά τον κόσμο ανακαλύπτοντας μια δεύτερη Καστοριά εκτός Ελλάδας. «Ποτέ, όμως, δεν ξεχνούν τον τόπο τους». Και για τον ίδιο όπως και τους υπόλοιπους Καστοριανούς η επιστροφή είναι ο τελικός προορισμός.

Λίμνη. Η Ορεστιάδα, με βάθος 9 μέτρα και μήκος ακτών 30 χιλιόμετρα.

«Οταν έφυγα για τη Θεσσαλονίκη», εξηγεί ο Νίκος Γεωργιάδης, «δεν πίστευα ότι θα γυρίσω πίσω». Τεχνικός πιάνου και κατασκευαστής εγχόρδων, έμαθε την τέχνη σε ένα εργαστήριο που λειτουργούσε άτυπα στην πόλη συγκεντρώνοντας νέους μαθητές. Οταν, λοιπόν, μετακόμισε βρήκε εύκολα δουλειά στον Πάνο Ιωαννίδη που αναλάμβανε μεγάλα έργα όπως της Κρατικής Ορχήστρας και Μεγάρου Μουσικής. «Η ζωή, όμως, ήταν αλλιώς, πολύ γρήγορη και κουρδίζοντας δέκα πιάνα τη μέρα σιγά - σιγά αρχίζεις να χάνεις την αίσθηση του μέτρου».
Πριν μερικά χρόνια, λοιπόν, αποφάσισε ότι το χωριό του, οι Αμπελόκηποι, οκτώ χιλιόμετρα έξω από την Καστοριά, τον τραβούσε ξανά πίσω. «Στην αρχή δεν ήταν εύκολο, δεν υπάρχουν πολλά πιάνα για κούρδισμα στην πόλη και η σχολή κατασκευής οργάνων είχε εγκαταλειφτεί αλλά, σταδιακά ανέπτυξα ένα δίκτυο με την ονομασία Βurning Τree και με πελάτες που κινούνται κυρίως στο εξωτερικό. Για να φτιάξεις ένα ούτι πρέπει να νοιώθεις τους ήχους κι η φύση της πόλης είναι μουσική από μόνη της».

Ραγκουτσάρια. Η γιορτή των Θεοφανίων με μπουλούκια σε κάθε γειτονιά.

Ζωή στη λίμνη Ψάρεμα με τις βάρκες
«Καράβια» για τους ντόπιους, οι καστοριανές βάρκες ακολουθούν παράδοση αιώνων. Ελαφριές, γρήγορες, φτιάχνονται από κομμάτια ξύλου από τις γύρω περιοχές με ενδιάμεση δοκό (μεσοτροχάντερο) τοποθετημένη εγκάρσια που εμποδίζει την μετακίνηση των πλευρών προς τα μέσα και ανυψωμένη πλώρη για να μπορούν να κινούνται με ευκολία σε ρηχά νερά, βαλτώδεις περιοχές και καλαμιώνες. Συνήθως, κατασκευάζονταν αυτοσχέδια από μαραγκούς ή τους ίδιους τους ψαράδες, ενώ στην πρύμνη και την πλώρη τοποθετούνται μικροί πάγκοι (ουτουράκια). Το ψάρεμα γίνεται με δίχτυα, αλλά οι ποσότητες είναι μικρές, εξ ου και τα ψάρια διοχετεύονται σχεδόν αποκλειστικά στην αγορά της πόλης και της Θεσσαλονίκης.

Τέχνη. Νίκος Γεωργιάδης, από τους τελευταίους κατασκευαστές εγχόρδων.

Το ίδιο υποστηρίζει και ο Αλέξης Γούδας που κέρδισε το 2008 στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης. Παρά το γεγονός ότι το βραβείο τού άνοιξε πολλές πόρτες μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στη Θεσσαλονίκη και την Καστοριά υποστηρίζοντας ένα νέα μουσικό ρεύμα στην πόλη. «Για αυτούς που έρχονται πρώτη φορά η Καστοριά δείχνει απομονωμένη: Ισως φταίει η θέση ή το γεγονός ότι ήταν πάντα αυτόνομη πολιτεία. Αλλά αν τη ζήσεις περισσότερο καταλαβαίνεις ότι πρόκειται για μια πόλη γεμάτη υπόγεια ζωντάνια».
«Εδώ οι ρυθμοί είναι αλλιώς», ομολογεί και ο Βασίλης Ζιώγας. Μπασίστας, πέρασε είκοσι χρόνια στην Αθήνα, πριν αποφασίσει να γυρίσει πίσω και να ανοίξει τα μπαράκια Blue Note και Βάτραχος οργανώνοντας, παράλληλα, την Blue Note Band. «Τα μεσημέρια μαζευόμαστε για τσίπουρα, τα βράδια για τζαζ και ροκιές. Είναι μια πόλη με περισσότερα θέλω και λιγότερα πρέπει». Και η καλύτερη ώρα για να την απολαύσει κανείς δεν είναι άλλη από τα ραγκουτσάρια, ένα ξέφρενο πανηγύρι που διαρκεί τρεις μέρες (6,7 και 8 Ιανουαρίου) σε μια διονυσιακή τελετή αρχέγονης ενέργειας. «Μέχρι τον Μεσοπόλεμο», εξηγεί ο Ανδρέας Κυπαρίσσης, υπεύθυνος Πολιτισμού του δήμου, «δεν διέφερε σε τίποτα από τα αρχαία Διονύσια: ένα ξόανο του Διονύσου που περιέφεραν από σπίτι σε σπίτι τσιαρανιασμένοι (άντρες βαμμένοι με μαύρες μπογιές) και κουδουνάτοι παίζοντας γκάιντες, σουραύλια και ζουρνάδες.

Σπηλιά. Του Δράκου, με επτά υπόγειες λίμνες, ανακαλύφθηκε το 1954 και πήρε το όνομα από τον δράκο που φυλούσε το χρυσωρυχείο.

Τη δεκαετία του '50, όμως, εξευρωπαΐζεται με βγελιά (βιολιά) και λαλητάδες (οργανοπαίχτες) που ξεκινούν από την παραλία του Σταυρού για να ενωθούν στο κέντρο με τα μπουλούκια από το Απόζαρι, την Καλλιθέα, το Ντολτσό και το Ζωνάρι σε ένα πανδαιμόνιο χαράς. Οσοι δεν προλαβαίνουν, μάλιστα, να μασκαρευτούν βάζουν το σακάκι ανάποδα και ακολουθούν από πίσω. Το καρναβάλι, τελικά, ολοκληρώνεται την τρίτη μέρα με το Σεργιάνι της Πατερίτσας που συγκεντρώνει πλήθος κόσμου από όλη την Ελλάδα».
Και τελευταία, όλο και περισσότεροι ανακαλύπτουν ένα τουριστικό θησαυρό. Οχι μόνο λόγω του χιονοδρομικού στο Βίτσι που βρίσκεται σε απόσταση 22 χιλιομέτρων αλλά και της ιδιαίτερης φύσης. Πάνω από 200 είδη πουλιών, κύκνοι, λαγγόνες, αργυροπελεκάνοι, αγριόπαπιες, λευκοτσικνιάδες και κοκκινολαίμηδες σε ένα σπάνιο περιβάλλον που προστατεύεται.

Μουσείο. Στο αρχοντικό Νεράντζη Αϊβάζη στο Ντολτσό βρίσκεται το Λαογραφικό.

«Είκοσι πέντε ψαράδες ζούμε από τη λίμνη», υποστηρίζει ο Αργύρης Κράτσιος που συνεχίζει την παράδοση των παππούδων του μαζί με τον αδελφό του, Γιάννη. Κάθε πρωί βγαίνει με το «καράβι» του για γριβάδια, γουλιανούς, τούρνες, πεταλούδες και τσιρόνια που βρίσκονται αποκλειστικά στην περιοχή. «Τα αποθέματα έχουν μειωθεί αλλά τα καταφέρνουμε. Αρκεί να έχει κανείς υπομονή και αντοχή στο κρύο ειδικά αυτή την εποχή που οι θερμοκρασίες πέφτουν κάτω από το μηδέν. Δεν την αλλάζω, όμως, αυτή τη ζωή. Μπορεί να είμαστε ακραία Ελλάς αλλά κάθε φορά που μπαίνω στη βάρκα η ομορφιά μου κόβει την ανάσα. Και ας τη βλέπω κάθε μέρα εδώ και τριάντα χρόνια». ¦
Στοιχεία
Η Καστοριά σε αριθμούς
100 χρόνια συμπληρώνονται από την απελευθέρωση από τους Τούρκους (11 Νοεμβρίου 1912 έπειτα από πέντε αιώνες) και την ενσωμάτωση στο ελληνικό κράτος.

Συνέχεια. Ανδρέας Κυπαρίσσης, υπεύθυνος πολιτιστικού και ψυχή του καρναβαλιού.

2400 άτομα θα παρελάσουν φέτος στο Σεργιάνι της Πατερίτσας την τελευταία μέρα του Καρναβαλιού.
15 εκατομμύρια χρόνια αριθμεί το απολιθωμένο δάσος από οξιές, καστανιές, βελανιδιές και φοίνικες στο Νόστιμο (νοτιοδυτικά του νομού).
1018 ο Βασίλειος Β' Βουλγαροκτόνος την προσάρτησε από τους Βούλγαρους και μέχρι την άλωση της Πόλης πέρασε από Φράγκους, Νορμανδούς, Αλβανούς, σταυροφόρους, Σέρβους και Τούρκους.
17ο αιώνα ξεκίνησε το εμπόριο της γούνας αφού είχε αποκτήσει ειδικό καθεστώς από τον Σουλτάνο.

Θέα. Ερείπια του βυζαντινού ναού της Μεταμορφώσεως.

10.000 χρόνων είναι τα οστά της αρκούδας που έχουν ανακαλυφτεί στη Σπηλιά του Δράκου.
338 πρόσφυγες εγκαθίστανται στην περιοχή μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης και 43 οικογένειες ψαράδων από την Απολλωνιάδα Βιθυνίας.
763 Εβραίοι μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, από τους οποίους γύρισαν 35.

POZA ΚΡΑΜΕΡΗ
ΦΩTOΓΡAΦIΕΣ: ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΕΡΑΚΟΣ www.periklesmerakos.com


ΠΗΓΗ   http://www.ethnos.gr

dy/>