Πίσω από τη λάμψη της χρυσοκέντητης στολής των Ευζώνων κρύβονται μήνες προσεκτικής και επίπονης δουλειάς. Ο Βαγγέλης Λάζος, υπεύθυνος του ραφείου της Προεδρικής Φρουράς, παρέλαβε τη σκυτάλη από τον πατέρα του και τα τελευταία 20 χρόνια έχουν περάσει από τα χέρια του τα ενδύματα κάθε Ελληνα Ευζώνου. Ο ίδιος πιστεύει ότι η περηφάνεια είναι απαραίτητο συστατικό της τέχνης του.
Η φράση «βλέπεις τις βελονιές στο κέντημα και καταλαβαίνεις τον χαρακτήρα του τεχνίτη» σίγουρα δεν είναι αυτό που περιμένει κάποιος να ακούσει μέσα στο ραφείο της Προεδρικής Φρουράς. Ομως, ο Βαγγέλης Λάζος δεν είναι ένας συνηθισμένος χειριστής της βελόνας και της κλωστής -προφανώς διότι δεν είναι καθόλου συνηθισμένα τα ενδύματα με τα οποία ασχολείται: «Ο κόσμος τη λέει "φουστανέλα", αλλά πρόκειται για την παραδοσιακή εθνική στολή της Ελλάδας. Ο "ντουλαμάς", δηλαδή ολόκληρη η στολή, είναι ένα σύμβολο και δεν μπορείς να ασχολείσαι με την κατασκευή του σαν να έκανες μια οποιαδήποτε δουλειά. Χωρίς αγάπη, προσωπικό ενδιαφέρον και ατελείωτη υπομονή, η στολή του Ευζώνου απλώς δεν φτιάχνεται».
Ράφτης. Ο Βαγγέλης Λάζος, 48 ετών, ράβει την Προεδρική Φρουρά από το 1992.
Το ραφείο των Ευζώνων στεγάζεται στο στρατόπεδο της Προεδρικής Φρουράς, στην Ηρώδου Αττικού. Υπάρχει ένας πολύ καλός λόγος για τη χωροθέτηση αυτή διότι, όπως εξηγεί ο Βαγγέλης Λάζος, «εμείς στο ραφείο είμαστε υπεύθυνοι για καθέναν από τους 150 Ευζώνους που υπηρετούν εδώ. Τους βλέπουμε, έχουμε άμεση επαφή μαζί τους και δεν νοείται να υπάρχει οποιοδήποτε ψεγάδι στη στολή τους. Κάθε ελάττωμα, φθορά κ.λπ. πρέπει να επιδιορθώνεται αμέσως. Οπότε, εκτός από την κατασκευή των νέων στολών, ασχολούμαστε, διαρκώς, με τη συντήρηση των ήδη υπαρχόντων ενδυμάτων».
Στο ραφείο της Προεδρικής Φρουράς εργάζονται εννέα άτομα, τα οποία βρίσκονται σε μια διαρκή διαδικασία μαθητείας. «Εδώ κάνουμε όλοι από όλα, λειτουργούμε, όχι απλώς ως ομάδα, αλλά σαν μια οικογένεια», λέει ο κ. Λάζος, τονίζοντας ότι «όσο έμπειρος και εάν είναι ο ράφτης που έρχεται στο εργαστήριό μας, μπαίνει ξανά σε μια διαδικασία μαθητείας. Τα μαθαίνει όλα από την αρχή και από αυτό δεν εξαιρείται κανένας. Οσο δουλεύουμε πάνω σε αυτά τα ρούχα, τόσο μαθαίνουμε».
Παραδόξως, η προϋπηρεσία του ράφτη δεν βοηθά τον τεχνίτη που αναλαμβάνει να δημιουργήσει την στολή του Ευζώνου, ιδιαίτερα δε το επάνω, το πιο περίτεχνο κομμάτι της. Ο Β. Λάζος αναφέρει ότι «κατά καιρούς έχουν έρθει στο ραφείο πολύ πεπειραμένοι ράφτες, οι οποίοι όμως χρειάστηκε να ξεμάθουν πολλά πράγματα που ήξεραν, όπως το πώς πιάνουν τη βελόνα. Ενας κοινός ράφτης κρατά τη βελόνα σαν να σουβλίζει το ύφασμα. Ομως το κέντημα της εθνικής στολής χρειάζεται πεταχτές βελονιές, επιφανειακές. Δεν μπορούν όλοι να προσαρμοστούν, ενώ κάποιοι δεν άντεξαν καν και ύστερα από λίγο καιρό δήλωσαν παραίτηση».
Ευθύνη. Το ραφείο της Φρουράς οφείλει να φροντίζει την άψογη εμφάνιση των ευζώνων, ιδιαίτερα στις παρελάσεις.
Μια στολή, μια ιστορία
Κάθε φουστανέλα χρειάζεται 30 μέτρα λευκού βαμβακερού χασέ, αποτελείται από δύο πλευρές ή «φύλλα» και συντίθεται συνολικά από 400 μικρά κομμάτια υφάσματος τα οποία ράβονται μεταξύ τους. Σύμφωνα με την παράδοση, κάθε κομμάτι αντιστοιχεί σε έναν χρόνο υποδούλωσης του ελληνισμού κατά την Τουρκοκρατία.
«Οσο και εάν φαίνεται εντυπωσιακή, η φουστανέλα για εμάς που τη ράβουμε δεν είναι κάτι δύσκολο», εξηγεί ο Βαγγέλης Λάζος.
«Χρειαζόμαστε δύο μεροκάματα. Αντίθετα, η "φέρμελη", το γιλέκο της στολής είναι μια πραγματική πρόκληση, διότι χρειάζεται καθημερινή δουλειά 7-8 μηνών. Είναι ολόκληρη κεντητή στο χέρι και είναι ό,τι πιο δύσκολο κάνουμε».
Καλοφόρετη. Κάθε εύζωνος μαθαίνει ότι η στολή του είναι χειροποίητη και πολύτιμη.
Η φέρμελη, ιδιαίτερα η επίσημη, που φορούν οι αξιωματικοί, είναι γεμάτη κεντημένα σχέδια μικρομετρικής ακρίβειας και συμμετρίας, και συνιστά αναμφίβολα το πιο εντυπωσιακό από τα ενδύματα του ευζώνου. Τα σχέδια που αποτυπώνονται πάνω της είναι πάντοτε ίδια -αλλά και διαφορετικά: Τα μοτίβα προέρχονται μεν από την ελληνική παράδοση, η χρονολόγησή τους χάνεται στους αιώνες, εφόσον όμως τα σχέδια είναι αδύνατον να τυποποιηθούν και να αναπαραχθούν με μηχανικό τρόπο, κάθε φέρμελη είναι στην ουσία κάτι μοναδικό.
«Η φέρμελη απαιτεί απόλυτη συγκέντρωση και ιώβεια υπομονή», τονίζει ο κ. Λάζος, «γιατί εάν δεν υπολογίσεις σωστά έναν κύκλο, στο τέλος το σχέδιο δεν θα ολοκληρωθεί σωστά. Τότε μπορεί να χρειαστεί να ξηλώσεις ό,τι κεντούσες επί εβδομάδες».
Υπομονή. Εννέα έμπειροι ράφτες επανεκπαιδεύονται συνεχώς στην τέχνη της εθνικής στολής.
Η στολή των ευζώνων, κυρίως η πιο περίτεχνη, που φοριέται στις παρελάσεις, έλκει την καταγωγή της από την ενδυμασία των οπλαρχηγών του 1821, ωστόσο η σημερινή της μορφή διαμορφώθηκε στην αρχή της δεκαετίας του '70. «Ο Γιάννης Τσαρούχης, σε συνεργασία με τον καλύτερο ράφτη παραδοσιακών στολών της εποχής, τον Βαγγέλη Γεωργούλα, και με έναν Εύζωνο σχεδιαστή, δημιούργησαν τη στολή όπως τη φτιάχνουμε εμείς σήμερα», εξηγεί ο ίδιος. Οι αλλαγές που έγιναν σε σχέση με την «κολοκοτρωνέικη» στολή είχαν να κάνουν κυρίως με την απλοποίηση της φέρμελης: Ο Τσαρούχης συνδύασε στοιχεία από τα δύο αρχικά γιλέκα σε ένα μονοκόμματο επάνω μέρος.
Χειροποίητη και κατ' ουσίαν μοναδική, κάθε επίσημη στολή με πλήρη εξάρτυση, ζυγίζει περί τα 13 κιλά, ένα όχι και τόσο ευκαταφρόνητο φορτίο για τον εύζωνο που παρελαύνει -πόσω μάλλον για τον πολεμιστή του '21. Οι οπλίτες που υπηρετούν στην Προεδρική Φρουρά λένε ότι «μόνο όταν φορέσεις τη φουστανέλα, τον ντουλαμά καταλαβαίνεις τη σημασία αυτής της στολής». Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για εκείνους που είναι επιφορτισμένοι με την κατασκευή της.
Κέντημα. Κάθε γιλέκο απαιτεί προσεκτική και υπομενετική εργασία 7-8 μηνών.
Ο κ. Λάζος λέει χαρακτηριστικά: «Ας υποθέσουμε ότι κάναμε αυτήν τη δουλειά για λογαριασμό ενός εξωτερικού πελάτη. Οσα και αν του ζητούσαμε, θα φαίνονταν πολλά. Οσα και να μας έδινε όμως θα ήταν λίγα. Κι ύστερα υπάρχει κάτι που δεν αποτιμάται: Η περηφάνεια που νιώθουμε ως τεχνίτες όταν βλέπουμε τους Ευζώνους καλοντυμένους».
ΙΣΤΟΡΙΑ
Η καταγωγή της εθνικής στολής
Φάρια. Το «φάριο» με το εθνόσημο, χαρακτηριστικό εξάρτημα των ευζώνων.
Στη διατριβή του για τη φουστανέλα, ο Ηλίας Πετρόπουλος ανατέμνει την ιστορία του εθνικού ενδύματος: «Η φουστανέλα, πριν αποβεί στολή, υπήρξεν εθνική ενδυμασία. Για την ακρίβεια, ήταν η εθνική ενδυμασία των Αρβανιτάδων. Με την αρβανίτικη επιδρομή στον Μοριά, καθιερώθηκε και σαν ενδυμασία των ελληνορθοδόξων Πελοπονησίων. Η Ρούμελη είχε προηγηθεί. Ωστε, υπάρχει μια τοπογραφία της φουστανέλας. Στην Ηπειρο κυριαρχούσε ο ντουλαμάς (από σκούρο ντρίλι), ενώ στον Μοριά (όπου δεν κάνει κρύο) αρκούσε μια ελαφριά φουστανέλα κι ένα γελέκι». Ωστόσο, κατά την επίσημη εκδοχή, όπως παρουσιάζεται στο σχετικό ενημερωτικό έντυπο της Προεδρικής Φρουράς, «ο τύπος της στολής αρχίζει να διαμορφώνεται από την εποχή του Ομηρου, με κύριο χαρακτηριστικό της τη ζώνη, που ως στοιχείο υποδηλώνει την ανωτερότητα αυτού που τη φορά, δηλαδή του "καλά ζωσμένου" μαχητή, που ονομαζόταν Εύζωνας».
Ο παραδοσιακός τύπος περιέχει Γλυκόλη Προπυλενίου, Γλυκερίνη και άρωμα. 
7 m/s
3 m/s
3 m/s