Τυρναβίτικο Καρναβάλι
Το Τυρναβίτικο Καρναβάλι είναι ένα έθιμο με απροσπέλαστες ρίζες στο χρόνο. Έχει μια ιστορία τουλάχιστον 100 ετών.
Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν, διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχουν καταγραφές για το Καρναβάλι του Τυρνάβου, παρά μόνο αναφορές σε κάποια σκόρπια κείμενα. Τα πρώτα στοιχεία για την τέλεση του εμφανίζονται το 1898, με την ίδρυση του Πολιτιστικού και Αθλητικού Συλλόγου «Ανάπλασις». Βέβαια, από τις αρχές του αιώνα έχει βρεθεί πλούσιο φωτογραφικό υλικό με μεγάλη ιστορική και πολιτιστική αξία.
Στην μακρόχρονη πορεία του, το Τυρναβίτικο Καρναβάλι γνώρισε αλλεπάλληλες επιθέσεις από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, που θεωρούσαν ότι έβλαπτε τα χρηστά ήθη και έθιμα της εποχής. Όμως, οι απαγορεύσεις των εκδηλώσεων δεν πτοούσαν τους Τυρναβίτες, που το γιόρταζαν ακόμα και κρυφά, αφού γι' αυτούς αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής τους παράδοσης.
Μετά τον πόλεμο, στα τέλη της δεκαετίας του ‘50, στο Τυρναβίτικο Καρναβάλι ενσωματώθηκε ένα νέο στοιχείο, τα πεζοπόρα τμήματα καρναβαλιστών. Έρχεται, όμως, η δικτατορία και το απαγορεύει για ακόμα μια φορά. Το Καρναβάλι του Τυρνάβου ξαναβρήκε το δρόμο του από το 1980 και μετά.
Τα τελευταία χρόνια, το Τυρναβίτικο Καρναβάλι θεωρείται το μεγαλύτερο και καλύτερο Καρναβάλι της Κεντρικής Ελλάδας και αποτελεί εκδήλωση Πανελλήνιας Εμβέλειας. Με την έναρξη του Τριωδίου ξεκινούν οι καρναβαλικές εκδηλώσεις, που διαρκούν περίπου ένα μήνα.
Πραγματοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις, διοργανώνονται θεατρικές βραδιές και βέβαια όλα αυτά πλαισιώνονται από άφθονη μουσική και χορό. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς με τη Μεγάλη Παρέλαση των αρμάτων, που, εμπνευσμένα από την παράδοση και την επικαιρότητα και κατασκευασμένα με φαντασία και μεράκι, προσδίδουν μια ξεχωριστή αίγλη στο Τυρναβίτικο Καρναβάλι.
Την ψυχή, όμως, του Καρναβαλιού αποτελούν οι χιλιάδες καρναβαλιστές, που μασκαρεμένοι με πρωτότυπες στολές διαφόρων χρωμάτων, κατακλύζουν τους δρόμους της πόλης, χορεύουν, διασκεδάζουν και ξεφαντώνουν μέχρι το πρωί στους ρυθμούς της Αποκριάς, κάτω από τον γεμάτο φως και χρώμα Τυρναβίτικο ουρανό!
Το Τυρναβίτικο Καρναβάλι είναι ένα έθιμο με απροσπέλαστες ρίζες στο χρόνο. Έχει μια ιστορία τουλάχιστον 100 ετών.
Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν, διαπιστώνουμε ότι δεν υπάρχουν καταγραφές για το Καρναβάλι του Τυρνάβου, παρά μόνο αναφορές σε κάποια σκόρπια κείμενα. Τα πρώτα στοιχεία για την τέλεση του εμφανίζονται το 1898, με την ίδρυση του Πολιτιστικού και Αθλητικού Συλλόγου «Ανάπλασις». Βέβαια, από τις αρχές του αιώνα έχει βρεθεί πλούσιο φωτογραφικό υλικό με μεγάλη ιστορική και πολιτιστική αξία.
Στην μακρόχρονη πορεία του, το Τυρναβίτικο Καρναβάλι γνώρισε αλλεπάλληλες επιθέσεις από τις εκάστοτε κυβερνήσεις, που θεωρούσαν ότι έβλαπτε τα χρηστά ήθη και έθιμα της εποχής. Όμως, οι απαγορεύσεις των εκδηλώσεων δεν πτοούσαν τους Τυρναβίτες, που το γιόρταζαν ακόμα και κρυφά, αφού γι' αυτούς αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής τους παράδοσης.
Μετά τον πόλεμο, στα τέλη της δεκαετίας του ‘50, στο Τυρναβίτικο Καρναβάλι ενσωματώθηκε ένα νέο στοιχείο, τα πεζοπόρα τμήματα καρναβαλιστών. Έρχεται, όμως, η δικτατορία και το απαγορεύει για ακόμα μια φορά. Το Καρναβάλι του Τυρνάβου ξαναβρήκε το δρόμο του από το 1980 και μετά.
Τα τελευταία χρόνια, το Τυρναβίτικο Καρναβάλι θεωρείται το μεγαλύτερο και καλύτερο Καρναβάλι της Κεντρικής Ελλάδας και αποτελεί εκδήλωση Πανελλήνιας Εμβέλειας. Με την έναρξη του Τριωδίου ξεκινούν οι καρναβαλικές εκδηλώσεις, που διαρκούν περίπου ένα μήνα.
Πραγματοποιούνται πολιτιστικές εκδηλώσεις, διοργανώνονται θεατρικές βραδιές και βέβαια όλα αυτά πλαισιώνονται από άφθονη μουσική και χορό. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς με τη Μεγάλη Παρέλαση των αρμάτων, που, εμπνευσμένα από την παράδοση και την επικαιρότητα και κατασκευασμένα με φαντασία και μεράκι, προσδίδουν μια ξεχωριστή αίγλη στο Τυρναβίτικο Καρναβάλι.
Την ψυχή, όμως, του Καρναβαλιού αποτελούν οι χιλιάδες καρναβαλιστές, που μασκαρεμένοι με πρωτότυπες στολές διαφόρων χρωμάτων, κατακλύζουν τους δρόμους της πόλης, χορεύουν, διασκεδάζουν και ξεφαντώνουν μέχρι το πρωί στους ρυθμούς της Αποκριάς, κάτω από τον γεμάτο φως και χρώμα Τυρναβίτικο ουρανό!
Καθαρή Δευτέρα (Μπουρανί)
Η Καθαρή Δευτέρα γενικά είναι μια μέρα χαρούμενης ηθικής ελευθερίας ή χαλάρωσης, κατά την οποία οι κανόνες του κόσμιου βίου αναστέλλονται προσωρινά. Ο κόσμος γυρίζει ανάποδα και βασιλεύει η λησμονιά της καθημερινότητας: τα ταμπού και οι απαγορεύσεις παραμερίζομαι και όλες οι εκτροπές επιτρέπονται. Η κραιπάλη και κάποιος βαθμός έκκλησης των ηθών είναι βασικά στοιχεία των εκδηλώσεων ευθυμίας κατά την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας ειδικά στον Τύρναβο.
Η χρησιμοποίηση σεξουαλικών και ερωτικών συμβόλων συνδυάζεται απόλυτα με τις παραδοσιακές λαϊκές εκδηλώσεις των Τυρναβιτών.
Εμβαθύνοντας το θέμα μπορούμε να πούμε πως το βέβηλο και άσεμνο είναι μια πτυχή του λαϊκού μας πολιτισμού που ελάχιστα έχει ανιχνευθεί και μελετηθεί, μια που "επί δεκαετίες, ίσως και αιώνες, η υποκριτικά επίπεδη αστική ηθική και σεμνοτυφία των διανοουμένων συλλογέων την αποσιώπησε και την αγνόησε, παραποιώντας την αλήθεια κάποιων συγκεκριμένων πολιτισμικών φαινομένων.
Σ' αυτό το κενό θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε φως, στο έθιμο του Μπουρανί στον Τύρναβο, από την γέννηση του, τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, την αρχή του αιώνα μας, τις δεκαετίες '40 και '50 αλλά και τις προσπάθειες αναβίωσης του στις μέρες μας.
"Το μπουρανί" είναι στην κυριολεξία ένα λαϊκό πανηγύρι αλλά στην ουσία είναι η γιορτή του φαλλού και συμβολίζει την αναπαραγωγή και την ευτεκνία.
Η Καθαρή Δευτέρα γενικά είναι μια μέρα χαρούμενης ηθικής ελευθερίας ή χαλάρωσης, κατά την οποία οι κανόνες του κόσμιου βίου αναστέλλονται προσωρινά. Ο κόσμος γυρίζει ανάποδα και βασιλεύει η λησμονιά της καθημερινότητας: τα ταμπού και οι απαγορεύσεις παραμερίζομαι και όλες οι εκτροπές επιτρέπονται. Η κραιπάλη και κάποιος βαθμός έκκλησης των ηθών είναι βασικά στοιχεία των εκδηλώσεων ευθυμίας κατά την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας ειδικά στον Τύρναβο.
Η χρησιμοποίηση σεξουαλικών και ερωτικών συμβόλων συνδυάζεται απόλυτα με τις παραδοσιακές λαϊκές εκδηλώσεις των Τυρναβιτών.
Εμβαθύνοντας το θέμα μπορούμε να πούμε πως το βέβηλο και άσεμνο είναι μια πτυχή του λαϊκού μας πολιτισμού που ελάχιστα έχει ανιχνευθεί και μελετηθεί, μια που "επί δεκαετίες, ίσως και αιώνες, η υποκριτικά επίπεδη αστική ηθική και σεμνοτυφία των διανοουμένων συλλογέων την αποσιώπησε και την αγνόησε, παραποιώντας την αλήθεια κάποιων συγκεκριμένων πολιτισμικών φαινομένων.
Σ' αυτό το κενό θα προσπαθήσουμε να ρίξουμε φως, στο έθιμο του Μπουρανί στον Τύρναβο, από την γέννηση του, τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, την αρχή του αιώνα μας, τις δεκαετίες '40 και '50 αλλά και τις προσπάθειες αναβίωσης του στις μέρες μας.
"Το μπουρανί" είναι στην κυριολεξία ένα λαϊκό πανηγύρι αλλά στην ουσία είναι η γιορτή του φαλλού και συμβολίζει την αναπαραγωγή και την ευτεκνία.
 |  |  |
 |  |  |
Για την προέλευση του, υπάρχουν δυο εκδοχές.
Η πρώτη αναφέρει ότι οι ρίζες του βρίσκονται στις πανάρχαιες εορτές των Ελλήνων: τα Διονύσια, τα Θεσμοφόρια, τα Αφροδίσια, τα Θαργήλια και κυρίως οι αλωαί που ήταν πρωτόγονος γεωργική εορτή πανάρχαια λατρεία και προθρησκευτική.
Και η δεύτερη ότι προέρχεται από Αρβανίτες που εγκαταστάθηκαν στον Τύρναβο γύρω στο 1770, λίγο πριν τα Ορλωφικά. Η δεύτερη εκδοχή μάλλον είναι και η επικρατέστερη, καθώς τεκμηριώνονται από ιστορικά στοιχεία.
Καθώς λέγεται εκείνη την εποχή, έπεσε στον Τύρναβο επιδημία χολέρας και οι περισσότεροι κάτοικοι του βρήκαν τον θάνατο.
Η πόλη ερημώθηκε κι έτσι ο σουλτάνος της περιοχής, έφερε ένα τμήμα Αρβανιτών, για να κτίσει την καινούργια πόλη, δίπλα στην παλιά (η περιοχή αυτή ονομάζεται σήμερα "Κόκκαλα" επειδή στην περιοχή θάφτηκαν όσοι βρήκαν τον θάνατο από την χολέρα).
Οι Αρβανίτες αυτοί λοιπόν καθιέρωσαν το έθιμο που σώζεται ως τις μέρες μας.
Το έθιμο αυτό λαμβάνει χώρα την Καθαρή Δευτέρα κάθε χρόνο στον Τύρναβο. Οι κάτοικοι της πόλης πηγαίνουν στο εξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία στα βόρεια της πόλης σ' έναν ελεύθερο ευερύ χώρο (ένα μεγάλο αλώνι).
Η πορεία γίνεται σε πομπή της οποίας προηγούνται διάφορες ομάδες (θίασοι) μεταμφιεσμένων ή μη (μόνον ανδρών), οι οποίοι κουβαλούσαν όλα τα απαραίτητα για την τελετουργία.
Όταν η πόλη έφθανε στο χώρο του Προφήτη Ηλία εκεί κάθε ομάδα έστρωνε στο έδαφος διάφορα φαγητά και μια μεγάλη φιάλη σε σχήμα "φαλλού" γεμάτη με κρασί ή μεγαλακτόχρουν κράμα ούζου ή τσίπουρου με νερό.
Παράλληλα άναβαν φωτιά πάνω στην οποία παρασκευαζόταν το "Μπουρανί" μια χορτόσουπα αλάδωτη από σπανάκι με λίγο ρύζι και ξύδι για να νοστιμίζει.
Αφού γινόταν το μπουρανί που είχε την μορφή σούπας σερβιριζόταν στους "μυημένους" ως μέθεξη - συμμετοχή στα δρώμενα - και έτσι άρχιζε το φαγοπότι ο χορός και τα τραγούδια, οι αστεϊσμοί και τα πειράγματα με άσεμνες βασικά εκφράσεις.
Πολλοί από τους άντρες που συμμετείχαν σ' αυτό το τελετουργικό κρατούσαν στα χέρια τους φαλλούς σαν σκήπτρα και ήταν κατασκευασμένα από ξύλο ή πηλό ή ακόμα και από ψωμί και που αποτελούσαν το κυριότερο τελετουργικό σύμβολο.
Στο έθιμο αυτό συμμετείχαν αυστηρά μόνο άντρες ενώ οι γυναίκες απείχαν, ίσως για λόγους σεμνοτυφίας λόγω των φερομένων φαλλικών συμβόλων.
Γυναικόπαιδα όμως παρακολουθούσαν τα δρώμενα καθώς επίσης και πλήθη επισκεπτών από διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας
Γύρω από την φωτιά που έβραζε το μπουρανί γινόταν μεγάλος χορός με το εξής τραγούδι:
Η πρώτη αναφέρει ότι οι ρίζες του βρίσκονται στις πανάρχαιες εορτές των Ελλήνων: τα Διονύσια, τα Θεσμοφόρια, τα Αφροδίσια, τα Θαργήλια και κυρίως οι αλωαί που ήταν πρωτόγονος γεωργική εορτή πανάρχαια λατρεία και προθρησκευτική.
Και η δεύτερη ότι προέρχεται από Αρβανίτες που εγκαταστάθηκαν στον Τύρναβο γύρω στο 1770, λίγο πριν τα Ορλωφικά. Η δεύτερη εκδοχή μάλλον είναι και η επικρατέστερη, καθώς τεκμηριώνονται από ιστορικά στοιχεία.
Καθώς λέγεται εκείνη την εποχή, έπεσε στον Τύρναβο επιδημία χολέρας και οι περισσότεροι κάτοικοι του βρήκαν τον θάνατο.
Η πόλη ερημώθηκε κι έτσι ο σουλτάνος της περιοχής, έφερε ένα τμήμα Αρβανιτών, για να κτίσει την καινούργια πόλη, δίπλα στην παλιά (η περιοχή αυτή ονομάζεται σήμερα "Κόκκαλα" επειδή στην περιοχή θάφτηκαν όσοι βρήκαν τον θάνατο από την χολέρα).
Οι Αρβανίτες αυτοί λοιπόν καθιέρωσαν το έθιμο που σώζεται ως τις μέρες μας.
Το έθιμο αυτό λαμβάνει χώρα την Καθαρή Δευτέρα κάθε χρόνο στον Τύρναβο. Οι κάτοικοι της πόλης πηγαίνουν στο εξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία στα βόρεια της πόλης σ' έναν ελεύθερο ευερύ χώρο (ένα μεγάλο αλώνι).
Η πορεία γίνεται σε πομπή της οποίας προηγούνται διάφορες ομάδες (θίασοι) μεταμφιεσμένων ή μη (μόνον ανδρών), οι οποίοι κουβαλούσαν όλα τα απαραίτητα για την τελετουργία.
Όταν η πόλη έφθανε στο χώρο του Προφήτη Ηλία εκεί κάθε ομάδα έστρωνε στο έδαφος διάφορα φαγητά και μια μεγάλη φιάλη σε σχήμα "φαλλού" γεμάτη με κρασί ή μεγαλακτόχρουν κράμα ούζου ή τσίπουρου με νερό.
Παράλληλα άναβαν φωτιά πάνω στην οποία παρασκευαζόταν το "Μπουρανί" μια χορτόσουπα αλάδωτη από σπανάκι με λίγο ρύζι και ξύδι για να νοστιμίζει.
Αφού γινόταν το μπουρανί που είχε την μορφή σούπας σερβιριζόταν στους "μυημένους" ως μέθεξη - συμμετοχή στα δρώμενα - και έτσι άρχιζε το φαγοπότι ο χορός και τα τραγούδια, οι αστεϊσμοί και τα πειράγματα με άσεμνες βασικά εκφράσεις.
Πολλοί από τους άντρες που συμμετείχαν σ' αυτό το τελετουργικό κρατούσαν στα χέρια τους φαλλούς σαν σκήπτρα και ήταν κατασκευασμένα από ξύλο ή πηλό ή ακόμα και από ψωμί και που αποτελούσαν το κυριότερο τελετουργικό σύμβολο.
Στο έθιμο αυτό συμμετείχαν αυστηρά μόνο άντρες ενώ οι γυναίκες απείχαν, ίσως για λόγους σεμνοτυφίας λόγω των φερομένων φαλλικών συμβόλων.
Γυναικόπαιδα όμως παρακολουθούσαν τα δρώμενα καθώς επίσης και πλήθη επισκεπτών από διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Στα χρόνια της τουρκοκρατίας
Γύρω από την φωτιά που έβραζε το μπουρανί γινόταν μεγάλος χορός με το εξής τραγούδι:
Σταματίστι να ιδούμι
ποιο τραγούδι θελ' να πούμι
Τ' κιαρατά του μπουρανί
κιαρατάδις το φκιαναν
μασκαράδις τότρουγαν.
ποιο τραγούδι θελ' να πούμι
Τ' κιαρατά του μπουρανί
κιαρατάδις το φκιαναν
μασκαράδις τότρουγαν.
Οταν τελείωνε το βράσιμο του "μπουρανί" όλοι μετέβαιναν δίπλα στις όχθες του Τιταρήσιου κι εκεί έτρωγαν και έπιναν εξακολουθώντας τα άσεμνα πειράγματα και τραγούδια.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το έθιμο αυτό είναι κατάλοιπο των Βακχικών τελετών που διατηρήθηκε στους αιώνες και αναβιώνει ακόμα και σήμερα δείχνοντας την προσήλωση των Τυρναβιτών στα έθιμα και τις παραδόσεις.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι εκείνη την εποχή της Τουρκοκρατίας εκείνος ο οποίος γίνονταν τύφλα στο μεθύσι τον ανακήρυτταν "Βασιλιά της Αποκριάς" και αφού τον ανέβαζαν στους ώμους τον περιέφεραν γύρω-γύρω στην πλατεία με άσεμνες χειρονομίες και λόγια.
Μια άλλη εκδοχή λέει πως τον "Βασιλιά της Αποκριάς" τον ανέβαζαν πάνω σ' ένα γαϊδούρι ανάποδα και του έδιναν να κρατάει την ουρά του ζώου καθώς τον περιέφεραν σ' όλη την πόλη. Το έθιμο αυτό απ' ότι φαίνεται καταργήθηκε το 1875.
Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του μπουρανιού στα πρώτα του βήματα - στην περίοδο της τουρκοκρατίας - που τα περισσότερα σώζονται μέχρι και σήμερα είναι τα εξής:
Η σχηματιζόμενη πομπή και πορεία εκτός της πόλεως σε ευρύ χώρο (αλώνι) Η συμμετοχή μόνον ανδρών στα δρώμενα. Η παρασκευή του "μπουρανί" αποτελούμενου από σπόρους και άλλα φυτά σπανάκι - τσουκνίδα κλπ.Ο οίνος ή ούζο ή τσίπουρο που προέρχονταν από τα σταφύλια της αμπέλου. Ο άρτος Τα ομοιώματα του φαλλού που κατασκευάζονται από ξύλο, πηλό ή άρτο. Οι φαλλοί κατέχουν κυρίαρχη θέση σ'
όλη την εκδήλωση που κρατούνται με τα χέρια σαν είδος σκήπτρου, ή φέρονταν δεμένα σε όρθια θέση στο μέτωπο της κεφαλής του συμμετέχοντος. Οι χοροί, το φαγοπότι, τα τραγούδια, συνοδευόμενα από διάφορα μουσικά όργανα (πίπιζα, νταούλι, κλαρίνο κλπ).
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι το έθιμο αυτό είναι κατάλοιπο των Βακχικών τελετών που διατηρήθηκε στους αιώνες και αναβιώνει ακόμα και σήμερα δείχνοντας την προσήλωση των Τυρναβιτών στα έθιμα και τις παραδόσεις.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι εκείνη την εποχή της Τουρκοκρατίας εκείνος ο οποίος γίνονταν τύφλα στο μεθύσι τον ανακήρυτταν "Βασιλιά της Αποκριάς" και αφού τον ανέβαζαν στους ώμους τον περιέφεραν γύρω-γύρω στην πλατεία με άσεμνες χειρονομίες και λόγια.
Μια άλλη εκδοχή λέει πως τον "Βασιλιά της Αποκριάς" τον ανέβαζαν πάνω σ' ένα γαϊδούρι ανάποδα και του έδιναν να κρατάει την ουρά του ζώου καθώς τον περιέφεραν σ' όλη την πόλη. Το έθιμο αυτό απ' ότι φαίνεται καταργήθηκε το 1875.
Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του μπουρανιού στα πρώτα του βήματα - στην περίοδο της τουρκοκρατίας - που τα περισσότερα σώζονται μέχρι και σήμερα είναι τα εξής:
Η σχηματιζόμενη πομπή και πορεία εκτός της πόλεως σε ευρύ χώρο (αλώνι) Η συμμετοχή μόνον ανδρών στα δρώμενα. Η παρασκευή του "μπουρανί" αποτελούμενου από σπόρους και άλλα φυτά σπανάκι - τσουκνίδα κλπ.Ο οίνος ή ούζο ή τσίπουρο που προέρχονταν από τα σταφύλια της αμπέλου. Ο άρτος Τα ομοιώματα του φαλλού που κατασκευάζονται από ξύλο, πηλό ή άρτο. Οι φαλλοί κατέχουν κυρίαρχη θέση σ'
όλη την εκδήλωση που κρατούνται με τα χέρια σαν είδος σκήπτρου, ή φέρονταν δεμένα σε όρθια θέση στο μέτωπο της κεφαλής του συμμετέχοντος. Οι χοροί, το φαγοπότι, τα τραγούδια, συνοδευόμενα από διάφορα μουσικά όργανα (πίπιζα, νταούλι, κλαρίνο κλπ).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου