Σύρος: Μια φούντωση, μια φλόγα....

Η επιβλητική αρχοντιά της Ερμούπολης και η ανόθευτη γοητεία της μεσαιωνικής Aνω Σύρας μοιάζουν βγαλμένες από τις πιο αγαπημένες μελωδίες της θάλασσας και του Μάρκου Βαμβακάρη· σαν αληθινή αρχόντισσα, η Σύρος εξακολουθεί να «διαφεντεύει» τις Κυκλάδες.

Είναι η καρδιά των Κυκλάδων, λόγω θέσης, φύσης και παράδοσης. Κι όμως, μοιάζει τόσο διαφορετική από τις γειτόνισσές της που νομίζεις πως αποτελεί μόνη της κάτι το ξεχωριστό. Και η Σύρος είναι όντως ξεχωριστή. Εδώ δεν θα δεις το συνηθισμένο λευκό και γαλάζιο κυκλαδίτικο χρώμα, εδώ τα χρώματα παίζουν σε όλο το μήκος της παλέτας, με την ώχρα να κυριαρχεί στην Ανω Σύρα και το σομόν να επικρατεί στην Ερμούπολη. Η γενέτειρα του «πατριάρχη» της λαϊκής μας μουσικής, του αξεπέραστου Μάρκου Βαμβακάρη, αλλά και προσωπικοτήτων όπως ο Μάνος Ελευθερίου, ο Δημήτρης Βικέλας και ο Γεώργιος Σουρής, μοιάζει σαν ένα παραμύθι όχι με δράκους και πριγκίπισσες αλλά με λαμπερό πολιτισμό και... γεύση από λουκούμι!

Συνοικία Βαπόρια.

Η πρωτεύουσα Ερμούπολη ήταν μέχρι πριν ?όχι πολλά? χρόνια το οικονομικό και βιομηχανικό κέντρο ολόκληρου του Αιγαίου, όταν ακόμα ο Πειραιάς δεν ήταν παρά ένα μικρό ακόμη λιμάνι. Ηταν τα χρόνια που τα συριανά ναυπηγεία έχτιζαν εκατοντάδες καράβια που «έσκιζαν» τις θάλασσες όλου του κόσμου και οι βιοτεχνίες της Σύρας έφτιαχναν ονομαστά υφάσματα και υαλικά που έφταναν μέχρι την άλλη άκρη της υφηλίου.

Τι κι αν τα χρόνια της παντοκρατορίας έχουν περάσει; Η πόλη του Ερμή διατηρεί ακόμη και σήμερα τη φινέτσα της, και ο αέρας της αρχοντιάς της πνέει ακόμα δυνατά στα καλντερίμια της. Λίγο πιο πάνω, στα φιδογυριστά σοκάκια της Ανω Σύρου, ο χρόνος μοιάζει να σταματά και η ησυχία στις γειτονιές διακόπτεται κάπου κάπου μόνο από το γέλιο κάποιου ανωσυριανού που χωρατεύει με τον γείτονά του. Στη Σύρο, άλλωστε, η συνύπαρξη του διαφορετικού (;) δεν είναι πόθος αλλά ευτυχής πραγματικότητα, με καθολικούς και ορθόδοξους να συμβιώνουν αρμονικά και να μοιράζονται γιορτές, χαρές και λύπες. Οι δύο εκκλησιές που στεφανώνουν τους δύο λόφους πάνω από το λιμάνι, ο Σαν Τζώρτζης των καθολικών και η Ανάσταση των Ορθοδόξων, αποτελούν άλλωστε και το σήμα-καταθεθέν της Σύρου!

Το καλοκαίρι στη Σύρο «ντύνεται» με τις μελωδίες της όπερας, με το καθιερωμένο πια Φεστιβάλ Αιγαίου να αποτελεί πόλο έλξης για μουσικούς και τραγουδιστές από όλο τον κόσμο. Αλλά και η θάλασσα, από τον Αζόλιμνο και τη Βάρη μέχρι το Κίνι και τον Φοίνικα, με τις αμμουδερές παραλίες τους, δίνει το δικό της, έντονο χρώμα που δένει άψογα με την «αγριάδα» του βορινού τοπίου του νησιού, εκεί στο Σαν Μιχάλη και τον Κάμπο...

Η Ερμούπολη και η Ανω Σύρος όπως φαίνονται από το λιμάνι.

Ιστορική αναδρομή
Ακτινοβολία στους αιώνες

Η Σύρος «γεννήθηκε» όταν στο Αιγαίο μεσουρανούσε ο κυκλαδικός πολιτισμός, κάπου στην τρίτη χιλιετία π.Χ. Τότε βέβαια δεν υπήρχαν ούτε Ερμούπολη, ούτε Ανω Σύρος, ούτε Ντελαγκράτσια, και οι αρπιστές των κυκλαδικών ειδωλίων έπαιζαν άρπα και όχι μπουζούκι όπως πολύ αργότερα ο Μάρκος Βαμβακάρης.

Τα αρχαιολογικά ευρήματα στη Χαλανδριανή, με τους τάφους και τα ανέγγιχτα κτερίσματα, και το Καστρί με τον οχυρωμένο οικισμό μαρτυρούν το παρελθόν του νησιού που έκτοτε γνώρισε πολλούς κατακτητές και πέρασε από πολλά χέρια. Φοίνικες, Μινωίτες, Μυκηναίοι και Ιωνες φρόντισαν ο καθένας να κάνουν δική τους τη Σύρο, μέχρι που πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων.

Το άγαλμα της γοργόνας που σώζει έναν ναυαγό κοσμεί την παραλία στο Κίνι.

Τα χρόνια, ή μάλλον οι αιώνες, πέρασαν γρήγορα και η Σύρος έφτασε σχεδόν να ερημώσει όταν οι πειρατές αλώνιζαν στο Αιγαίο, στον καιρό της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Οταν οι Βενετοί «καθάρισαν» τις θάλασσες, εγκαταστάθηκαν και εδώ και δημιούργησαν τον πρώτο αξιόλογο οικισμό του νησιού, την Ανω Σύρο. Εκεί χρονολογείται, κατά μία αρκετά πιθανή εκδοχή, και το γεγονός πως οι κάτοικοι ασπάστηκαν τον καθολικισμό που διατηρείται ακμαίος μέχρι σήμερα. Τρεις αιώνες αργότερα, ο Μπαρμπαρόσα «πάτησε» το νησί, η Σύρος ωστόσο κατάφερε να αποσπάσει μια σειρά από προνόμια, μεταξύ των οποίων και η θρησκευτική ελευθερία, που έμελλε να αποτελέσουν κινητήριο μοχλό ανάπτυξης.

Η Επανάσταση του 1821 είναι σημείο-καμπή για τη Σύρο. Οταν οι Οθωμανοί κατέστρεψαν τη Χίο και τα Ψαρά, ως αντίποινα στην επαναστατική δράση των Ελλήνων, εκατοντάδες άνθρωποι ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στη Σύρο, που βρήκαν εδώ την ασφάλεια που εξασφάλιζαν τα παλαιά προνόμια. Οι πρόσφυγες έφτιαξαν τα σπίτια τους στους πρόποδες της Ανω Σύρου και έτσι, σιγά σιγά, δημιουργήθηκε η Ερμούπολη, κράμα ανθρώπων κυνηγημένων αλλά εργατικών και φιλότιμων.

Το άγαλμα του Ανδρέα Μιαούλη στέκει μπροστά στο Δημαρχιακό Μέγαρο.

Οταν πια το ελληνικό κράτος έγινε πραγματικότητα, το 1830, η Ερμούπολη άρχισε να απογειώνεται. Ο πληθυσμός έφτασε τους 20.000 και η πόλη του Ερμή έγινε το μεγαλύτερο βιομηχανικό, οικονομικό και εμπορικό κέντρο της τότε Ελλάδας αλλά και ολόκληρου του Αιγαίου, με την εξαίρεση βέβαια της Σμύρνης.

Η κλωστοϋφαντουργία, η υαλουργία, το εμπόριο έφεραν πλούτο στο νησί, καθιστώντας το ένα σπουδαίο κοσμοπολίτικο κέντρο. Το 1861 φτιάχτηκαν και τα ναυπηγεία, που έχτιζαν πλοία με πρωτοφανείς ρυθμούς, για τα δεδομένα της εποχής. Παράλληλα, η πνευματική ζωή της Ερμούπολης άρχισε κι αυτή να ακτινοβολεί: εδώ μάλιστα φτιάχτηκε το πρώτο Γυμνάσιο της χώρας, από όπου αποφοίτησε κάποτε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, καθώς και το πρώτο νοσοκομείο της ελεύθερης Ελλάδας.

Το πέτρινο λιοντάρι του Αγίου Νικολάου, φόρος τιμής στους άταφους αγωνιστές.

Το οικονομικό θαύμα της Σύρου άρχισε να υποχωρεί τον 20ό αι. όταν πολλοί έμποροι και βιομήχανοι μετέφεραν την έδρα των δραστηριοτήτων τους στην Αθήνα και τον Πειραιά, που πήρε πια και τα ηνία στο Αιγαίο. Κι αν έχασε, ωστόσο, την πρωτοκαθεδρία, δεν έχασε ποτέ την αρχοντιά και τον χαρακτήρα της. Πρωτεύουσα σήμερα των Κυκλάδων και έδρα Μητρόπολης, η Σύρος εξακολουθεί να δημιουργεί, να εμπνέει και να δίνει το δικό της, ιδιαίτερο χρώμα στο Αιγαίο...

Διάσημα τέκνα

Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν την ιστορία της Σύρου.

Ο πιο γνωστός Συριανός στο πανελλήνιο είναι μάλλον ο Μάρκος Βαμβακάρης. Από τη Σύρο, ωστόσο, αντλούν την καταγωγή τους και πολλές ακόμη προσωπικότητες, όπως ο Δημήτριος Βικέλας, λογοτέχνης και πρώτος πρόεδρος της ΔΟΕ, που πρωτοστάτησε στην ανασύσταση των Ολυμπιακών Αγώνων. Από εδώ κατάγονταν επίσης ο ποιητής Γεώργιος Σουρής και ο συγγραφέας Εμμανουήλ Ροΐδης, που με την «Πάπισσα Ιωάννα» του προκάλεσε κάποτε τη μήνιν της Καθολικής Εκκλησίας. Ο στιχουργός Μάνος Ελευθερίου είναι ακόμη ένα γνωστό τέκνο της Σύρου, ενώ πολλοί μπορεί να μην ξέρουν τον Συριανό Δημήτρη Βακόνδιο, όλοι όμως ξέρουν την «εφεύρεσή» του που αποτελεί αγαπημένη συνήθεια των απανταχού Ελλήνων: τον φραπέ!

Ερμούπολη
Λαμπερή αριστοκράτισσα

Η πόλη του Ερμή, η πρωτεύουσα των Κυκλάδων, η κυρά του Αιγαίου, το άλλοτε οικονομικό κέντρο μιας ολόκληρης χώρας, η πόλη της νεολαίας και των φοιτητών, που μοσχομυρίζει λουκούμι και μέλι· η Ερμούπολη έχει κερδίσει ένα σωρό χαρακτηρισμούς, όλοι σωστοί μα ελλιπείς. Γιατί η πόλη αυτή είναι όλα αυτά μαζί και ακόμα περισσότερο, μια πόλη λαμπερή και αρχοντική, με εντυπωσιακή αρχιτεκτονική, έντονη πολιτιστική ζωή αλλά και νυχτερινή διασκέδαση. Η εικόνα του λιμανιού της, με τους δυο λόφους, την Ανω Σύρο και το Δήλι, να ορθώνονται ο ένας απέναντι στον άλλον, ακούραστοι φρουροί, είναι από τις πιο εμβληματικές των Κυκλάδων, και έχει στολίσει αμέτρητες αιγαιοπελαγίτικες καρτ-ποστάλ· αλλά και αξέχαστες αναμνήσεις καλοκαιρινών διακοπών.

Το λιμάνι της Ερμούπολης είναι από τα μεγαλύτερα σ' ολόκληρο το Αιγαίο. Ετσι έπρεπε να είναι άλλωστε, καθώς κάποτε εξυπηρετούσε αμέτρητα καράβια που ξεκινούσαν από τη Σύρο για να μεταφέρουν τα αγαθά του νησιού -και όχι μόνο- στα πέρατα της γης. Η προκυμαία της είναι γεμάτη μαγαζιά για όλα τα γούστα και «στέκια» για όλες τις ηλικίες. Ουζερί, μεζεδοπωλείο, ταβέρνες, καφετέριες, καταστήματα με παραδοσιακά, συριανά προϊόντα και αναμνηστικά, αλλά και μπαράκια με ό,τι μουσική σας αρέσει και για όλες τις ώρες της μέρας -και της νύχτας-, όλα απλώνονται από τη μια άκρη του λιμανιού, από το Νεώριο, μέχρι και την άλλη άκρη, στο Νησάκι, εκεί όπου δεσπόζουν το Τελωνείο και οι Αποθήκες Διαμετακομίσεως. Το Νησάκι, μάλιστα, ονομάστηκε έτσι γιατί κάποτε ήταν όντως νησί, πριν ενωθεί με τα χρόνια με τη στεριά και αποτελέσει προέκταση της προκυμαίας. Εδώ θα συναντήσετε και πολλούς φοιτητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που με τη ζωηρή παρουσία τους και την έντονη δράση τους δίνουν πνοή στη Σύρο.

Ο τρούλος του Αγίου Νικολάου, στα Βαπόρια, και στο βάθος το Νεώριο.

Στο κτήριο του Τελωνείου στεγάζεται και η Πινακοθήκη των Κυκλάδων, ενώ εδώ βρίσκεται και το δημοτικό πάρκινγκ όπου μπορείτε να αφήσετε ελεύθερα το αυτοκίνητό σας. Αυτό, άλλωστε, είναι και ένα από τα θέματα της Ερμούπολης, η κυκλοφορία μέσα στην πόλη και η στάθμευση. Για να είστε προετοιμασμένοι, σας λέμε ότι η Ερμούπολη στο εσωτερικό της δεν έχει δρόμους, παρά μόνο τους κεντρικούς που διασχίζουν τις συνοικίες της Αγοράς, των Ψαριανών και φτάνουν μέχρι τα Βαπόρια. Ετοιμαστείτε, λοιπόν, για μπόλικο περπάτημα, που πιστέψτε μας, θα είναι για καλό!

Στη μέση της προκυμαίας, εκεί που στέκει το σεμνό μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, στρίβουμε δεξιά, προς το ιστορικό κέντρο της πόλης. Μεμιάς, το επιβλητικό Δημαρχείο αιχμαλωτίζει το βλέμμα και η φωτογραφική μηχανή παίρνει φωτιά. Φτιαγμένο διά χειρός και... σχεδίου Ερνέστου Τσίλερ, το δημαρχείο είναι το καλύτερο από τα πολλά δείγματα εκθαμβωτικής νεοκλασικής αρχιτεκτονικής της Ερμούπολης. Με τα πολυφωτογραφημένα σκαλοπάτια του, την πλούσια εσωτερική διακόσμηση, τις εξαιρετικές τοιχογραφίες και τα γλυπτά που στολίζουν το αίθριο, είναι ένας αληθινός θησαυρός για την πόλη. Οπως και η μεγάλη πλατεία όπου βρίσκεται, η πλατεία Μιαούλη, με τον ανδριάντα του αγωνιστή να δεσπόζει στο κέντρο της, τη μαρμάρινη εξέδρα της φιλαρμονικής, τους φοίνικες και τα στιλάτα καφέ στη στοά, αυτονόητο σημείο συγκέντρωσης για ντόπιους και επισκέπτες.

Η οδός Ελευθερίου Βενιζέλου, με το Δημαρχείο και στο βάθος το Δήλι με την εκκλησία της Ανάστασης στην κορφή του.

Οποια κατεύθυνση και να πάρετε από εδώ, είτε αριστερά προς Μεταμόρφωση και Ψαριανά είτε δεξιά προς την αριστοκρατική συνοικία Βαπόρια είτε προς την Αγορά, θα βγείτε κερδισμένοι. Η τελευταία συγκεντρώνει στους δρόμους Θυμάτων Σπερχειού, Πρωτοπαπαδάκη και Σταμάτη Πρωίου ένα σωρό καταστήματα για ό,τι ψώνια βάλει ο νους σας, ενώ τα Βαπόρια εντυπωσιάζουν με το πλήθος των αρχοντικών τους. Εδώ έχτισαν κάποτε τα σπίτια τους οι προύχοντες της τοπικής κοινωνίας, έμποροι και ναυτικοί, και προσπάθησαν να τους δώσουν την όψη των καραβιών, εξ ου και η ονομασία της περιοχής.

Στα Βαπόρια ξεχωρίζει από μακριά ο μπλε τρούλος του Αγίου Νικολάου του Πλούσιου, που φτιάχτηκε από τις δωρεές των τοπικών αρχόντων. Στον περίβολό του θα δείτε το πέτρινο λιοντάρι, μνημείο για τους άταφους αγωνιστές της Ελλάδας. Από την άλλη μεριά, ένας περίπατος στα δρομάκια της Μεταμόρφωσης και των Ψαριανών θα σας χαρίσει πλήθος εικόνων από την εποχή του ρομαντικού κλασικισμού, με πολλά πανέμορφα σπίτια με σκαλιστές προσόψεις και περίτεχνα στολίδια. Στη Μεταμόρφωση θα δείτε και τον ομώνυμο ναό, η παλιότερη ορθόδοξη εκκλησία της Σύρου, ενώ λίγο παραπέρα, στα Ψαριανά, θα δείτε και την Κοίμηση, όπου φυλάσσεται ένας πραγματικός θησαυρός, μια αυθεντική εικόνα της Παναγίας φτιαγμένη από τον ίδιο τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο! Δίπλα ακριβώς στην εκκλησία, σαν μια απρόβλεπτη συνύπαρξη του επουράνιου με το γήινο, βρίσκεται και το καζίνο της Σύρου. Αν νιώθετε τυχεροί επισκεφθείτε το και παίξτε ανέμελα στα τραπέζια του (λειτουργεί όλο το 24ωρο με τα τραπέζια να ξεκινούν στις 20:00).

Η εντυπωσιακή θολωτή οροφή του θεάτρου Απόλλων.

Για το τέλος, κρατήστε -ίσως- το καλύτερο: ανεβείτε μέχρι την κορφή του λόφου Δήλι, εκεί όπου βρίσκεται η ορθόδοξη εκκλησία της Ανάστασης και από εκεί ψηλά θα απολαύσετε μαγευτική θέα, με την Ανω Σύρο απέναντι και όλη την Ερμούπολη να απλώνεται στα πόδια σας...

Ο θρύλος του φάρου

Στο Γαϊδουρονήσι, το μικρό νησάκι μπροστά από το λιμάνι, ορθώνεται ο φάρος της Ερμούπολης, έργο του 19ου αι. Το ύψος του φτάνει τα 29,5 μέτρα, ίσως υπερβολικό αν σκεφτεί κανείς πως πρόκειται για φάρο λιμανιού και όχι ακρωτηρίου. Ηταν ο πρώτος φάρος στο Αιγαίο με περιστρεφόμενο μηχανισμό ενώ στη βάση του υπάρχει ακόμα το φαρόσπιτο, η κατοικία του φύλακα, που δεν χρησιμοποιείται πια. Λένε μάλιστα, πως το ύψος του φάρου είχε τόσο πολύ εξάψει τη λαϊκή φαντασία, ώστε έλεγαν πως το φως του διακρινόταν μέχρι τα μικρασιατικά παράλια!

Ο διευθυντής ορχήστρας Πίτερ Τιμπόρις, "ψυχή" του Φεστιβάλ Αιγαίου.

Δια χειρός Ελ Γκρέκο

Καθαρά Δευτέρα, 1983· ο αρχαιολόγος και βυζαντινολόγος Γιώργος Μαστορόπουλος έχει έρθει στον ναό της Κοίμησης, στη Σύρο για να μελετήσει τα πολύτιμα κειμήλια που έφεραν πριν από χρόνια Ψαριανοί πρόσφυγες και φυλάσσονται ακόμα στον ναό. Αυτό που θα ανακαλύψει όμως ξεπερνά και τα πιο τρελά του όνειρα. Βλέποντας την εικόνα της Κοίμησης, μέσα στο ξύλινο κουβούκλιό της, διακρίνει με το έμπειρο μάτι του πως κάτι κρύβει. Με τη βοήθεια του παπα-Κώστα, του μέχρι και σήμερα εφημέριου του ναού, σηκώνει το γυάλινο τζάμι πάνω από την εικόνα και αρχίζει με προσοχή να την επεξεργάζεται. Η εικόνα είναι μαυρισμένη από τον καιρό και μόνο η φιγούρα της Παναγίας διακρίνεται καθαρά, επενδυμένη με ασήμι. Και σε λίγο, τι έκπληξη! Στο κάτω μέρος της εικόνας αποκαλύπτεται η υπογραφή του ζωγράφου: Δομήνικος Θεοτοκόπουλος! Η συγκίνηση της στιγμής δεν περιγράφεται με λόγια. Περίπου δυόμισι χρόνια κράτησε ο καθαρισμός της εικόνας στην Αθήνα, για να επιστρέψει στη Σύρο το 1986. Η Κοίμηση της Θεοτόκου είναι από τα έργα της πρώιμης ηλικίας του Ελ Γκρέκο, όταν ο μετέπειτα κορυφαίος ζωγράφος ήταν 19 έως 22 ετών, ήδη όμως αρκετά καταρτισμένος στη βυζαντινή αγιογραφία. Οταν δείτε την εικόνα στον πρόναο της εκκλησίας, ζητήστε από τον παπα-Κώστα να σας διηγηθεί την ιστορία της με τον δικό του, κατανυκτικό τρόπο...

Πανοραμική άποψη της Ανω Σύρου, με τον Σαν Τζώρτζη στην κορυφή του λόφου.

αναλυτικά στο   http://www.ethnos.gr

dy/>